Chuyển đổi năng lượng – từ nhiên liệu hóa thạch sang các nguồn năng lượng tái tạo và carbon thấp – đã trở thành xu thế không thể đảo ngược trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, tốc độ chuyển đổi hiện nay vẫn chưa đủ nhanh để đạt được các mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (net-zero emissions) vào giữa thế kỷ này.
Theo McKinsey, để quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu diễn ra nhanh hơn, cần đồng thời kích hoạt tám chuyển dịch mang tính hệ thống. Đây không phải là những thay đổi riêng lẻ, mà là các động lực liên kết với nhau, có khả năng tạo ra tác động lan tỏa lớn trên toàn chuỗi cung ứng năng lượng.
Dưới đây là phân tích chi tiết về từng chuyển dịch – cùng với ý nghĩa của chúng đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.
Nội dung chính trong bài viết
1. Chuyển từ mục tiêu trung lập carbon sang lợi thế cạnh tranh về chi phí
Trong nhiều năm, các sáng kiến giảm phát thải được thúc đẩy chủ yếu bởi các mục tiêu môi trường và quy định chính sách. Tuy nhiên, để đạt quy mô toàn cầu, các công nghệ carbon thấp như năng lượng mặt trời, gió, pin lưu trữ và hydro xanh phải có lợi thế cạnh tranh về chi phí, đủ để thay thế nhiên liệu hóa thạch trong điều kiện thị trường tự do.
Điều này đòi hỏi tăng đầu tư vào R&D, mở rộng sản xuất, cải tiến công nghệ và xây dựng chuỗi cung ứng tối ưu. Một khi năng lượng tái tạo trở thành lựa chọn kinh tế hơn so với than, dầu hay khí, quá trình chuyển đổi sẽ diễn ra tự nhiên và nhanh chóng.
2. Chuyển từ thiếu hụt vốn sang đầu tư hàng loạt với chi phí vốn thấp
Chuyển đổi năng lượng là một hành trình tốn kém – ước tính cần đầu tư hàng chục nghìn tỷ USD đến năm 2050. Để đạt được điều này, cần kích hoạt các dòng vốn khổng lồ từ cả khu vực công và tư nhân.
Điều quan trọng là phải giảm chi phí vốn (cost of capital) cho các dự án xanh, bằng cách tạo ra cơ chế tài chính minh bạch, tín dụng ưu đãi, bảo lãnh rủi ro, và chuẩn hóa quy trình. Một thị trường tài chính thân thiện với năng lượng sạch sẽ tạo điều kiện cho hàng triệu dự án được triển khai đồng loạt trên toàn cầu.
3. Chuyển từ hệ thống vận hành tập trung sang hạ tầng thông minh và phân tán
Hệ thống điện truyền thống thường được xây dựng theo mô hình tập trung: các nhà máy lớn, lưới điện quốc gia, trung tâm điều khiển. Tuy nhiên, năng lượng tái tạo (đặc biệt là điện mặt trời áp mái, gió gần bờ) lại mang tính phân tán cao, cần một hạ tầng điều khiển linh hoạt hơn.
Chuyển đổi này đòi hỏi đầu tư mạnh vào lưới điện thông minh, hệ thống đo đếm thời gian thực, AI và công nghệ điều độ tiên tiến để đảm bảo sự ổn định trong điều kiện nguồn cung thay đổi liên tục.
4. Chuyển từ chiến lược công nghệ đơn lẻ sang mô hình liên kết hệ sinh thái
Không một công nghệ nào có thể giải quyết toàn bộ thách thức năng lượng và phát thải. Thay vì cạnh tranh giữa điện mặt trời, pin lưu trữ, hydro hay điện hạt nhân, cần thiết lập mạng lưới hợp tác công nghệ, tận dụng lợi thế của từng phương án trong các ngữ cảnh cụ thể.
Ví dụ, điện mặt trời có thể kết hợp với pin trong khu vực dân cư, trong khi hydro phù hợp cho công nghiệp nặng. Sự kết nối giữa các giải pháp sẽ tối ưu hóa hiệu quả chuyển đổi.
5. Chuyển từ sáng kiến địa phương sang phối hợp toàn cầu
Năng lượng là một thị trường toàn cầu. Do đó, để quá trình chuyển đổi hiệu quả và đồng bộ, cần sự hợp tác xuyên quốc gia, đặc biệt trong chia sẻ công nghệ, tiêu chuẩn hóa sản phẩm, thương mại carbon, và kết nối lưới điện khu vực.
Các khối kinh tế như EU, ASEAN hay các diễn đàn như G20, COP cần đóng vai trò trung tâm trong việc thúc đẩy hành động tập thể, tránh hiện tượng “cô lập công nghệ” hay chính sách chồng chéo.
6. Chuyển từ chỉ đạo chính sách sang mô hình thúc đẩy thị trường
Chính sách là công cụ khởi đầu quan trọng, nhưng về lâu dài, động lực thị trường mới là chìa khóa bền vững. Chính phủ cần chuyển vai trò từ kiểm soát sang thiết lập khung khổ: định giá carbon, trợ giá hợp lý, minh bạch quy trình, và cho phép doanh nghiệp dẫn dắt.
Việc khuyến khích cạnh tranh công nghệ – thay vì chỉ định công nghệ cụ thể – sẽ tạo ra môi trường sáng tạo và đột phá, thúc đẩy chi phí giảm nhanh hơn.
7. Chuyển từ hành vi cá nhân sang tiêu chuẩn hóa hành vi toàn xã hội
Một hệ thống năng lượng mới đòi hỏi không chỉ thay đổi công nghệ mà còn là thay đổi hành vi sử dụng năng lượng của người dân và doanh nghiệp. Từ thói quen tiêu thụ, chọn phương tiện di chuyển đến quy trình sản xuất – tất cả đều cần được hướng tới mục tiêu tiết kiệm và bền vững.
Sự thay đổi này không thể dựa vào nỗ lực cá nhân, mà cần các hệ thống khuyến khích, tiêu chuẩn và quy định bắt buộc – ví dụ: nhãn năng lượng, tín chỉ carbon cá nhân, hay chỉ tiêu sử dụng năng lượng trong doanh nghiệp.
8. Chuyển từ chuyển đổi năng lượng trong ngành điện sang khử carbon toàn nền kinh tế
Dù ngành điện là trọng tâm đầu tiên, nhưng quá trình chuyển đổi sẽ không hoàn chỉnh nếu không mở rộng sang các ngành khó giảm phát thải như xi măng, thép, giao thông đường dài, nông nghiệp và hóa chất.
Các công nghệ như nhiên liệu sinh học tiên tiến, hydrogen, thu giữ carbon (CCUS), và điện khí hóa công nghiệp sẽ đóng vai trò then chốt trong giai đoạn tiếp theo. Chuyển đổi năng lượng phải được nhìn nhận ở quy mô hệ sinh thái toàn ngành, chứ không chỉ giới hạn trong sản xuất điện.
Liên hệ tại Việt Nam: Vai trò của hệ thống gas công nghiệp trong chuyển đổi năng lượng
Tại Việt Nam, quá trình chuyển đổi năng lượng đang được thúc đẩy mạnh mẽ bởi chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Trong bối cảnh đó, một trong những giải pháp hiệu quả – dễ triển khai – chi phí hợp lý là sử dụng gas LPG công nghiệp thay thế cho than, dầu FO, DO trong sản xuất.
Gas LPG có ưu thế là nhiên liệu sạch hơn, dễ vận hành, dễ kiểm soát lượng tiêu thụ, đồng thời phát thải CO₂ thấp hơn đáng kể. Nhiều doanh nghiệp FDI tại Việt Nam đã và đang chuyển đổi hệ thống năng lượng sang LPG như một bước đi trong quá trình “xanh hóa” sản xuất.
An Mỹ, đơn vị chuyên lắp đặt hệ thống gas LPG công nghiệp, đang là đối tác chiến lược của nhiều nhà máy tại Việt Nam trong việc thiết kế, thi công và bảo trì hệ thống gas hiện đại – đáp ứng tiêu chuẩn an toàn, hiệu suất cao và tích hợp số hóa. Đây chính là một ví dụ thực tế về cách các chuyển dịch trong chuyển đổi năng lượng có thể được áp dụng hiệu quả trong bối cảnh địa phương.
Kết luận: Để chuyển đổi năng lượng toàn cầu nhanh hơn, cần thay đổi tư duy và hệ thống
Tám chuyển dịch mà McKinsey đề xuất không đơn thuần là những cải tiến kỹ thuật – mà là lời kêu gọi thay đổi cấu trúc hệ thống năng lượng toàn cầu, với sự tham gia đồng bộ của chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Tại Việt Nam, quá trình này đang từng bước diễn ra, và các giải pháp như hệ thống gas công nghiệp hiệu suất cao sẽ đóng vai trò thiết thực trong giai đoạn đầu. Với tầm nhìn và hành động cụ thể, chúng ta hoàn toàn có thể rút ngắn hành trình đi đến một nền kinh tế carbon thấp, bền vững và cạnh tranh hơn.
Tham khảo thêm: